امینه مجدی‌عرب در گفتگو تفصیلی با خبرنگار شبکه اطّلاع‌رسانی «رهیاب»؛ اظهار کرد: ضروری است با نگاهی دقیق و همه‌جانبه به یکی از مهم‌ترین چالش‌های پیش‌روی ایران در دهه‌های آینده بپردازیم: رابطه میان فرزندآوری، جمعیت، و آینده اقتصادی کشور. مسئله‌ای که دیگر تنها یک دغدغه فرهنگی یا اجتماعی نیست، بلکه به سطحی راهبردی و کلان در سیاست‌گذاری‌های اقتصادی، اجتماعی و امنیتی ارتقا یافته است.

افزایش جمعیت، اگر آگاهانه، برنامه‌ریزی‌شده و هدفمند صورت گیرد، می‌تواند تضمین‌کننده پویایی اقتصادی، تأمین نیروی انسانی متخصص، و توسعه پایدار کشور باشد. در مقابل، بی‌توجهی به این مسئله می‌تواند در سال‌های نه‌چندان دور ایران را با بحران کمبود نیروی کار، رکود تولید، و کاهش رقابت‌پذیری مواجه سازد.

امینه مجدی‌عرب کارشناس ارشد رشته جامعه شناسی پژوهشگر ،نویسنده و فعال در حوزه زنان و خانواده

سئوال: چرا مسئله فرزندآوری و افزایش جمعیت در سال‌های اخیر به یکی از اولویت‌های حاکمیتی کشور تبدیل شده است؟

پاسخ: این موضوع از چند جنبه بسیار حائز اهمیت است. اول اینکه جمعیت جوان و پویای یک کشور، نقش اساسی در رشد اقتصادی، امنیت ملی و ارتقای رفاه اجتماعی دارد. دوم اینکه روند کاهشی نرخ زاد و ولد، اگر کنترل نشود، در آینده کشور را با چالش‌های جدی روبه‌رو خواهد کرد.

نیروی انسانی؛ مهم‌ترین سرمایه اقتصادی

سئوال: نقش نیروی انسانی در قدرت و پیشرفت یک کشور را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

پاسخ: بی‌تردید، نیروی انسانی از مهم‌ترین شاخصه‌های اقتدار ملی است. کشوری که جمعیتی جوان و توانمند داشته باشد، در حوزه‌های اقتصادی، دفاعی و اجتماعی حرف اول را خواهد زد. هر نوزادی که متولد می‌شود، باید به چشم یک سرباز آینده اقتصاد و توسعه دیده شود.

سئوال: آیا میان افزایش جمعیت و رشد اقتصادی رابطه‌ای مستقیم وجود دارد؟

پاسخ: بله، در بلندمدت افزایش جمعیت می‌تواند تضمین‌کننده پایداری اقتصادی باشد. اما این رشد باید هوشمندانه مدیریت شود. جمعیت جوان و تحصیل‌کرده، موتور محرک اقتصاد است. البته بهره‌وری این جمعیت نیز وابسته به سیاست‌های حمایتی و زیرساخت‌های مناسب است.

کیفیت جمعیت، کلید توسعه پایدار

سئوال: به نظر شما صرفاً افزایش تعداد جمعیت برای رشد اقتصادی کافی است؟

پاسخ: خیر. آنچه اهمیت دارد، کیفیت جمعیت است؛ یعنی سطح سلامت، آموزش، مهارت و خلاقیت افراد. سرمایه انسانی نه فقط تعداد افراد، بلکه توانمندی‌های آن‌ها را در بر می‌گیرد. جامعه‌ای که بر روی ارتقای کیفیت نیروی انسانی سرمایه‌گذاری کند، رشد اقتصادی پایدار خواهد داشت.

سئوال: برخی معتقدند رشد جمعیت باعث کاهش درآمد سرانه و سطح رفاه می‌شود. دیدگاه شما چیست؟

پاسخ: در ظاهر، این دیدگاه درست به نظر می‌رسد؛ اما اگر برای این افزایش جمعیت برنامه‌ریزی صحیح وجود داشته باشد، همین جمعیت می‌تواند محرک تقاضا، تولید و رشد اقتصادی شود. مشکل زمانی ایجاد می‌شود که رشد جمعیت بدون مدیریت و حمایت اتفاق بیفتد.

فرصت‌سازی از تهدیدات جمعیتی

سئوال: چطور می‌توان از رشد جمعیت به عنوان فرصتی برای توسعه استفاده کرد؟

پاسخ: با سرمایه‌گذاری هدفمند بر سلامت جسمی و روحی، آموزش و اشتغال. اگر بتوانیم جوانان را توانمند کنیم، آن‌ها به‌جای اینکه باری بر دوش اقتصاد باشند، به عاملی برای توسعه تبدیل خواهند شد. در اینجا سیاست‌های دولت و بخش خصوصی نقش حیاتی دارند.

سئوال: چه نقشی سلامت جسمی و روانی نیروی کار در رشد اقتصادی دارد؟

پاسخ: بسیار زیاد. طبق نظریات رشد اقتصادی درون‌زا، سلامت افراد تأثیر مستقیمی بر بهره‌وری دارد. فردی که سالم باشد، بهتر یاد می‌گیرد، کار می‌کند و خلاقیت بیشتری دارد. بنابراین سیاست‌های بهداشتی، در حقیقت بخشی از سیاست‌های توسعه اقتصادی‌اند.

سرمایه انسانی؛ عامل کلیدی رشد

سئوال: مفهوم سرمایه انسانی در اقتصاد امروز چقدر اهمیت دارد؟

پاسخ: سرمایه انسانی یکی از پایه‌های اصلی رشد اقتصادی است. این سرمایه شامل دانش، مهارت و انگیزه‌های درونی نیروی کار می‌شود. در دنیای امروز، کشورهایی موفق‌ترند که بیش از منابع طبیعی، بر نیروی انسانی آموزش‌دیده و خلاق خود تکیه می‌کنند.

سئوال: برای بهره‌برداری از پتانسیل جمعیت، چه نوع سیاست‌گذاری‌هایی ضروری است؟

پاسخ: نخست، ثبات اقتصادی و سیاسی باید تضمین شود. دوم، سیاست‌گذاری‌ها باید مبتنی بر شناخت دقیق ظرفیت‌های داخلی و خارجی باشد. سوم، آموزش و نوآوری باید محور توسعه قرار گیرد. بدون این عوامل، افزایش جمعیت می‌تواند بحران‌زا باشد، نه فرصت‌آفرین.

سئوال: تفاوت رشد و توسعه اقتصادی از نظر شما چیست؟

پاسخ: رشد به معنای افزایش تولید یا درآمد سرانه است، اما توسعه فراتر از آن است و شامل تحول در ساختارهای اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی می‌شود. به تعبیر کیندلبرگ، رشد یعنی گسترش کمّی، اما توسعه یعنی دگرگونی کیفی. ما به هر دو نیاز داریم تا آینده‌ای روشن برای کشور بسازیم.

آینده‌ای متفاوت در انتظار بازار کار ایران

 سئوال: به‌نظر می‌رسد بازار کار ایران در سال‌های آینده دستخوش تحولات اساسی خواهد شد. نظر شما در این‌باره چیست؟

مجدی عرب: قطعاً همین‌طور است. با رشد اقتصادی و افزایش تولید، نیاز به نیروی کار بیشتر خواهد شد. اما پرسش مهم‌تر این است که آیا جمعیت کشور در آینده پاسخگوی این نیاز خواهد بود یا خیر.

بیکاری کاهش می‌یابد، کمبود نیرو آغاز می‌شود

سئوال: پژوهش‌های اخیر چه آینده‌ای را برای بازار کار ترسیم کرده‌اند؟

پاسخ: نتایج یک پژوهش جدید نشان می‌دهد که برخلاف روند گذشته، در دهه‌های آینده نه‌تنها مشکل بیکاری کاهش می‌یابد، بلکه با پدیده کمبود نیروی کار مواجه خواهیم شد.

سئوال: این تغییرات چگونه به اقتصاد کشور مرتبط هستند؟

پاسخ: اقتصاد ایران در حال پوست‌اندازی است و این دگرگونی‌ها مستقیماً بر بازار کار تأثیر می‌گذارند. در ۵۰ سال گذشته ما همیشه با معضل بیکاری روبرو بودیم اما آینده می‌تواند متفاوت باشد.

نگاهی به آمارهای گذشته

سئوال: می‌توانید نمونه‌ای از وضعیت پیشین بازار کار را ارائه دهید؟

پاسخ: بله. در سال ۱۴۰۰، جمعیت فعال کشور حدود ۲۶ میلیون نفر بود که از این تعداد ۲۳ میلیون و ۵۰۰ نفر شاغل و حدود ۲میلیون و ۳۰۰ نفر بیکار بودند. این یعنی نرخ بیکاری حدود ۹ درصد.

سئوال: آیا ترکیب جمعیتی هم در این روند تأثیرگذار است؟

پاسخ: بله. ترکیب سنی جامعه ایران در حال تغییر است. امروز نیروی کار ما عمدتاً جوان است، اما در آینده با کاهش نرخ رشد جمعیت، این ترکیب نیز دگرگون خواهد شد.

عرضه و تقاضای نیروی کار در آینده

سئوال: در چنین شرایطی وضعیت عرضه نیروی کار چگونه خواهد بود؟

پاسخ: این یکی از مهم‌ترین سؤالات است. هرگونه عدم تعادل میان عرضه و تقاضای نیروی کار می‌تواند تبعات عمیقی برای اقتصاد داشته باشد.

سئوال: تحقیقی هم در این‌باره انجام شده. لطفاً توضیح دهید.

پاسخ: بله. پژوهشگران دانشگاه آزاد اسلامی واحد فیروزکوه، به سرپرستی صالح قوی‌دل، تحقیقی تا سال ۱۴۳۰ انجام دادند که شکاف احتمالی میان عرضه و تقاضای نیروی کار را پیش‌بینی می‌کند.

استفاده از مدل کوهورت برای پیش‌بینی جمعیت

سئوال: این تحقیق از چه روشی بهره برده است؟

پاسخ: آنان از مدل کوهورت استفاده کرده‌اند تا جمعیت در سن کار «۱۵ تا ۶۴ سال» را برآورد کنند. این برآورد بر اساس نرخ باروری، مشارکت نیروی کار و رشد اقتصادی انجام شده است.

سئوال: نتایج این تحقیق چه سناریوهایی را مطرح می‌کند؟

پاسخ: دو سناریو پیش‌بینی شده است؛ یکی با رشد اقتصادی ۱ درصدی «بدبینانه» و دیگری با رشد ۲/۶ درصدی «واقع‌بینانه». هر دو سناریو حاکی از کاهش بیکاری و در نهایت کمبود نیروی کار هستند.

ورود به عصر کمبود نیروی انسانی

سئوال: در نهایت چه نتیجه‌ای از این پژوهش گرفته شده؟

پاسخ: تا سال ۱۴۱۰، عرضه و تقاضای نیروی کار تقریباً برابر می‌شود. اما از آن به بعد، ایران با کمبود فزاینده‌ای مواجه خواهد شد و تا سال ۱۴۳۰، کمبود حدود ۱۰ میلیون نیروی کار پیش‌بینی شده است.

سئوال: چه اقداماتی باید برای مواجهه با این بحران انجام شود؟

پاسخ: نخستین راهکار افزایش بهره‌وری نیروی کار است. این کار از طریق آموزش، ارتقای مهارت‌ها و استفاده از فناوری‌هایی نظیر رباتیک و هوش مصنوعی ممکن می‌شود.

سئوال: آیا تجربه کشورهای دیگر نیز در این زمینه مفید است؟

پاسخ: کاملاً. بسیاری از کشورها از نیروی کار مهاجر برای جبران کمبود استفاده کرده‌اند. این رویکرد می‌تواند برای ایران هم راه‌گشا باشد، البته با چارچوب‌های دقیق و قانونی.

سئوال: نقش زنان در این میان چیست؟

پاسخ: نرخ مشارکت اقتصادی زنان در ایران بسیار پایین است. افزایش مشارکت آنان نه‌تنها به تأمین نیروی کار کمک می‌کند، بلکه به پویایی بیشتر اقتصادی منجر خواهد شد.

 تشویق به فرزندآوری با تسهیلات واقعی

سئوال: فرزندآوری چه نقشی در این مسیر دارد؟

پاسخ: تشویق به فرزندآوری یک اصل مهم است. اما این تشویق باید با تسهیلات واقعی همراه باشد؛ مانند بیمه زنان خانه‌دار، حقوق دولتی برای مادران، افزایش مرخصی زایمان و بالا بردن سن استخدامی برای مادران دارای فرزند.

سئوال: سخن پایانی شما چیست؟

پاسخ: اگر سیاست‌گذاران، زنان را به‌عنوان نیمی از نیروی کار کشور به رسمیت بشناسند و برای مادران تسهیلات واقعی فراهم کنند، می‌توانیم از بطن مادران شیعه، آینده‌ای درخشان برای ایران بسازیم.

انتهای خبر/