به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی شبکه اطّلاع‌رسانی «رهیاب»؛ قوم لر یکی از دیرین‌ترین اجتماعات انسانی در فلات ایران است که از هزاران سال پیش در پهنه عظیم زاگرس زیسته و پیوندی عمیق میان فرهنگ، طبیعت و زیست‌جهان کوهستانی برقرار کرده است. استمرار سکونت در این نواحی و حفظ زبان لری – شاخه‌ای از زبان‌های ایرانی جنوب‌غربی – این قوم را به یکی از مهم‌ترین حاملان میراث فرهنگی ایران تبدیل کرده است.

بررسی‌های تاریخی و باستان‌شناسی نشان می‌دهد که خاستگاه لرها آمیزه‌ای از اقوام بومی زاگرس مانند کاسی‌ها، ایلامیان، لولوها و گوتی‌ها با قبایل مهاجر ایرانی‌تبار است. این ترکیب، محصول هزاران سال تعامل فرهنگی و زیست‌محیطی است و برخلاف برخی روایت‌های ساده‌سازی‌شده، لرها را نمی‌توان متعلق به تنها یک قوم باستانی دانست.

درست است که بخش‌های اصلی زاگرس از چه ۴۰ هزار سال پیش محل سکونت انسان بوده و ایلامیان از مهم‌ترین تمدن‌های این حوزه به‌شمار می‌رفتند؛ اما لرها مستقیماً از ایلامیان منشعب نشده‌اند. ارتباط آن‌ها بیشتر در قالب تداوم زیست اقوام بومی منطقه، انتقال فرهنگ و ترکیب تدریجی جمعیت‌ها قابل توصیف است.

ورود قبایل ایرانی در هزاره اول پیش از میلاد، ساختار قومی زاگرس را دگرگون کرد و زمینه شکل‌گیری هویت‌های جدید از جمله جامعه‌ای را که بعدها «لر» نامیده شد، فراهم آورد. نام «لر» در منابع قرون میانه ذکر شده و ریشه‌یابی آن میان پژوهشگران محل اختلاف است؛ برخی آن را برگرفته از نام ناحیه و برخی مرتبط با ویژگی‌های طبیعی مانند جنگل و دره می‌دانند.

در دوران هخامنشی، زاگرس شامل چند ساتراپی بود و قبایل کوهستانی از جمله کاسی‌ها نقش میانجی میان دولت مرکزی و مناطق غربی داشتند. در دوره اسلامی، هرچند لرها در برابر گسترش قدرت جدید مقاومت کردند، اما به‌تدریج وارد ساختار اداری خلافت شدند و بعدها اتابکان لر کوچک و بزرگ به‌عنوان حکومت‌های بومی قدرتمند شکل گرفتند.

در سده‌های میانه، لرستان و مناطق بختیاری جایگاه سیاسی مهمی یافتند و در دوره صفوی ساختار دوگانه لر کوچک و لر بزرگ تثبیت شد. این دوره شاهد اقتدار والیان و خان‌های محلی بود؛ اقتداری که در نتیجه سیاست‌های تمرکزگرای دوره‌های پسین کاهش یافت.

ظهور سلسله زند از طایفه زند لر کوچک، نقطه عطفی در تاریخ سیاسی قوم لر است. کریم‌خان زند با رویکردی میانه‌رو و عدالت‌محور، یکی از مردمی‌ترین حکومت‌های ایران را پایه‌گذاری کرد. در ادامه، نقش پررنگ بختیاری‌ها در فتح تهران در مشروطه نیز نشان‌دهنده توان سازمان‌دهی و ظرفیت اجتماعی این قوم است.

در دوره پهلوی، اسکان اجباری عشایر ضربه جدی به ساختار ایلی لرها وارد کرد، اما هویت فرهنگی و طایفه‌ای همچنان پابرجا ماند. امروز لرها به دو شاخه بزرگ لر کوچک (لرستان، ایلام، بخش‌هایی از همدان و شمال خوزستان) و لر بزرگ (بختیاری، بویراحمد، ممسنی، کهگیلویه) تقسیم می‌شوند. این تقسیم‌بندی هنوز هم مبنای هویت طایفه‌ای و ساختار اجتماعی لرهاست و بخش مهمی از تنوع فرهنگی ایران را تشکیل می‌دهد.

نویسنده: کبری شاه‌ولی، سردبیر پایگاه اطلاع‌رسانی «رهیاب»